Helden (4) - Het succes dat zich laat meten met anderen

Zoals je misschien al hebt gemerkt is mijn concept van held soms wat anders dan het reguliere beeld. Het overlijden afgelopen week van de Franse klimmer Maurice Herzog maakte me daar weer van bewust.

Herzog was in 1950 de leider van de expeditie die als eerste een berg van meer dan 8000 meter (Annapurna) beklom. Tijdens de afdaling verloor hij de meeste van zijn vingers en tenen door bevriezing. De expeditie, en de afgrijselijke terugtocht beschreef hij in het klassieke boek Annapurna premier 8000. Na zijn herstel werd hij als held geëerd en doorliep een glansrijke carrière als burgemeester en minister.

Dat Herzog een bijzonder man was zonder wiens volharding de top niet was bereikt, en die zijn leven als invalide op krachtige wijze invulling gaf, dat staat boven iedere twijfel.
Maar er zit iets oneerlijks in die heldenverering.

De man die met hem op de top stond, Louis Lachenal, raakte vanaf het begin in het vergeetboek. Anders dan Herzog had hij niet de positie en connecties om zijn heldenstatus te verzekeren. Anders ook dan Herzog, een amateurklimmer, was Lachenal een beroepsgids uit Chamonix, en het verlies van zijn tenen betekende het einde van zijn belangrijkste broodwinning. Na lange revalidatie wist hij nog wel een baantje als skileraar te krijgen, maar hij kwam al snel daarna om het leven bij een ongeval.

In Herzog's boek wordt Lachenal opgevoerd als een briljant klimmer, maar ook een beetje een ouwe zeur. In die geest beschrijft Herzog ook de laatste beklimming. Lachenal die klaagt over koude voeten. Lachenal die aan Herzog vraagt: "Wat zou jij doen als ik terug ga?" en die zich door het kordate antwoord ("Ik zou alleen verder gaan") laat overhalen om toch mee te gaan. Een tijdelijke inzinking, zo interpreteert Herzog.

Maar als we tussen de regels door lezen, zien we een heel ander beeld, dat bevestigd wordt door Lachenals verslag dat pas veertig jaar na zijn dood in ongecensureerde vorm verscheen.
Het beeld van een expeditieleider die verblind was door uitdroging en hoogte, door la gloire de la France, en misschien ook door de peppillen die ze gebruikten.
En van een veel ervarener gids, die het gevaar onderkende maar niet de strepen op zijn mouw had om voor de ander de veilige keuze te maken. Die daardoor zelf moest kiezen tussen eigen lijfsbehoud en de zorg voor een onervaren metgezel, en die koos voor zijn metgezel.

Ik heb ooit gezegd dat het succes dat zich laat meten aan dat van een ander vaak niet het ware succes is. Dat geldt voor mij nog sterker voor succes dat ten koste van anderen behaald wordt. En het felle licht van openbare verering doet heldendom vaak ook wat verbleken.

Maurice Herzog heeft (naast kritiek de laatste jaren) veel publiek eerbetoon gekregen. Gelukkig komt er nu ook meer waardering voor Lachenals in stilte genomen besluit, waarmee hij waarschijnlijk zijn metgezel het leven redde, en waarvoor hij een hoge prijs betaalde.